Báo cáo tài chính được ví như một thư ký thống kê lại tất cả những hoạt động kinh doanh, đặc biệt là tài chính của doanh nghiệp. Vì vậy, cách đọc báo cáo tài chính sao cho hiệu quả dường như chính là kỹ năng không thể thiếu của lãnh đạo cấp cao trong doanh nghiệp. Vậy làm thế nào để đọc báo cáo tài chính thật chuẩn xác? Đọc ngay bài viết dưới đây của WEONE để tìm kiếm câu trả lời.
Báo cáo tài chính là gì?
Báo cáo tài chính (Financial Statement) là tài liệu bao gồm những thông tin liên quan tới kinh tế và tài chính được trình bày theo chuẩn mực kế toán hay liên quan tới các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp như tổng tài sản, nợ, vốn chủ sở hữu, doanh thu, lợi nhuận, thu chi mỗi kỳ, cùng dòng tiền,… Thông thường báo cáo tài chính thường được công bố định kỳ vào cuối mỗi quý, cũng như mỗi năm.
Báo cáo tài chính thường gồm những loại nào?
Dựa theo cách thức thường dùng để phân loại báo cáo tài chính cũng như việc tạo lập và trình bày nội dung phản ánh thì ta thể phân báo cáo tài chính thành hai loại:
- Báo cáo tài chính hợp nhất: Loại báo cáo tài chính này được lập ra nhằm mục đích tổng hợp toàn bộ tình hình tài chính cũng như kinh doanh của tập đoàn. Nó bao gồm những báo cáo của các công ty liên kết, công ty con,… cuối cùng được tổng hợp lại để ban lãnh đạo có thể nắm được tổng quát tình hình tài chính chung của công ty mẹ hay cả tập đoàn.
- Báo cáo tài chính riêng lẻ: Đây là loại báo cáo tài chính chỉ thể hiện tình hình tài chính và hoạt động kinh doanh riêng lẻ của doanh nghiệp.
Nếu tiến hành phân loại theo thời điểm lập báo cáo chúng ta sẽ có hai loại:
- Báo cáo tài chính hằng năm: Đây chính là loại báo cáo được lập và tính theo năm dương lịch hoặc theo từng kỳ kế toán hằng năm, đảm bảo tròn 12 tháng sau khi có thông báo của cơ quan thuế. Bản thân mỗi doanh nghiệp được phép tiến hành thay đổi kỳ kế toán năm, với điều kiện phải lập riêng các báo cáo tài chính cho giai đoạn giữa hai kỳ kế toán năm tài chính cũ và mới.
- Báo cáo tài chính giữa niên độ: Đây chính là loại báo cáo nhằm thiết lập cho bốn quý của năm tài chính cùng với đó là báo cáo tài chính bán niên. Loại báo cáo này sẽ được tiến hành xây dựng dựa theo mẫu cụ thể theo quy định trong pháp luật dưới dạng tóm lược và đầy đủ. Các doanh nghiệp Nhà nước hoặc các công ty niêm yết bắt buộc phải lập báo cáo tài chính giữa niên độ. Còn các loại hình doanh nghiệp khác sẽ được khuyến khích làm vậy chứ không bắt buộc.
Ý nghĩa của việc đọc, phân tích báo cáo tài chính
Việc tiến hành hoạt động phân tích báo cáo tài chính doanh nghiệp luôn đóng vai trò vô cùng quan trọng cụ thể như sau:
- Thông qua những dữ liệu thu được từ báo cáo, đối tác làm ăn sẽ biết được hiện doanh nghiệp đang phát triển ở mức tốt hay xấu? Dòng tiền của họ được tổ chức ra sao, tính minh bạch như thế nào? Ngoài ra với hàng loạt số liệu thu được thì doanh nghiệp đã và đang đi theo hướng phát triển hay suy thoái, liệu hoạt động kinh doanh hiện tại có triển vọng không. Chỉ qua việc đọc các loại báo cáo tài chính thì đối tác mới có thể yên tâm và tin tưởng hợp tác với tổ chức, doanh nghiệp.
- Mỗi một nhà đầu tư trước khi quyết định sở hữu cổ phiếu của công ty sẽ thường tiến hành tìm hiểu và phân tích báo cáo tài chính. Lý do là vì trong báo cáo chắc chắn sẽ có phản ánh kết quả hoạt động kinh doanh tại một khoảng thời gian cụ thể. Đồng thời thể nó cũng thể hiện rõ việc tiến hành phân phối lợi nhuận cho các cổ đông. Nếu mỗi doanh nghiệp làm ăn tấn tới, “ăn ra làm nên” thì cổ tức chi trả sẽ tăng theo thời gian. Ngược lại với tình hình làm ăn lạm phát, bất ổn, thua lỗ thì các cổ đông lại trở thành người chịu thiệt.
- Thông qua các báo cáo tài chính, mỗi chủ sở hữu sẽ đánh giá được tổng quan hoạt động doanh nghiệp, tình hình thực hiện nghĩa vụ với nhà nước, phát hiện ra các sai sót trong dữ liệu, những bất ổn đang hiện diện trên các con số, có kê khai thiếu sót hay dư thừa không. Họ sẽ dựa vào cơ sở ấy mà đưa ra kết luận rằng:
- Trong thời gian qua doanh nghiệp liệu có đang tăng trưởng hay suy giảm?
- Liệu có cần phải thay đổi chiến lược hay kế hoạch phát triển không
- Liệu có nên chấm dứt hay tiếp tục hoạt động kinh doanh nào?
Từ đó giúp các tổ chức có thể được quản lý chặt chẽ, minh bạch và rõ ràng hơn. Thực tế cho thấy không phải ai cũng biết cách đọc một báo cáo tài chính hoàn chỉnh. Bởi vậy để nắm vững được tình hình tài chính của công ty, ngoài việc nắm bắt những thông tin liên quan tới thành phần báo cáo hay những nội dung quan trọng thì việc tiến hành đọc, phân tích kỹ càng sẽ giúp nhà quản lý có thể nắm bắt thế cục toàn diện hơn. Họ có thể hiểu rõ hơn lý do xuất hiện của từng con số từng khoản mục cũng như cơ sở của những bảng số liệu chi tiết.
Cách đọc báo cáo tài chính chính xác và hiệu quả
Đọc trước ý kiến kiểm toán viên
Thực tế cho thấy đã từng có rất nhiều người đã bỏ qua bước này vì cho rằng chính những dữ liệu trong bảng cân đối hay báo cáo kết quả hoạt động sẽ quan trọng hơn. Tuy nhiên, việc đọc và tham khảo ý kiến của kiểm toán viên thực sự vô cùng cần thiết bởi:
- Nhà quản lý có thể thực sự chắc chắn rằng báo cáo này đã được kiểm toán bởi một đơn vị chuyên nghiệp, toàn bộ dữ liệu trong báo cáo đều đã được xác minh chứ không phải là do một cá nhân hay tổ chức nào đó thao túng đằng sau.
- Kiểm toán viên sẽ là những người có đủ uy tín và chuyên môn để tiến hành xác minh tính trung thực các dữ liệu bằng cách đưa ra ý kiến với mức độ tin cậy giảm dần: Chấp nhận toàn phần, ngoại trừ, không chấp nhận và từ chối.
Nếu kiểm toán viên chấp nhận toàn phần thì điều này chứng minh rằng báo cáo này đã phản ánh trung thực tình hình tài chính của công ty, người đọc hoàn toàn có thể tin tưởng và các dữ liệu. Đặc biệt với những sai sót có thể xảy ra, kiểm toán viên nhanh chóng phát hiện và đề nghị phía doanh nghiệp có thể tiến hành chỉnh sửa kịp thời. Nếu kiểm toán viên ngỏ ý từ chối, chúng ta nên cân nhắc lựa chọn báo cáo khác để đảm bảo tính chính xác hơn. Đây là bước đầu tiên và cũng đóng vai trò quan trọng khi đọc báo cáo tài chính.
Phân tích bảng cân đối kế toán
Trong một bộ báo cáo tài chính, bảng cân đối kế toán thường sẽ được tiến hành phân tích đầu tiên. Trước khi tính đến vấn đề lỗ hay lãi của doanh nghiệp thì người đọc báo cáo phải nắm được tài sản và nguồn vốn bởi đây là nền tảng để doanh nghiệp tiến hành xây dựng cũng như thực hiện toàn bộ quá trình kinh doanh trong tương lai.
Thông thường, bảng cân đối kế toán phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp một thời điểm cụ thể. Đó có thể là những dữ liệu lấy ở đầu năm so với cuối năm, các báo cáo quý, tháng cũng tính từ ngày đầu đến ngày cuối kỳ.
Trong bảng cân đối kế toán sẽ có hai phần quan trọng là tài sản và nguồn vốn. Theo nguyên tắc lập bảng cân đối kế toán thì Tài sản = Nguồn vốn.
Phân tích sâu hơn tài sản chia thành hai loại:
- Tài sản ngắn hạn: Đây chính là tài sản dưới một năm hoặc là một chu kỳ kinh doanh gồm tiền cùng với các khoản tương đương tiền, khoản phải thu, hàng tồn kho,…
- Tài sản dài hạn: Đây là tài sản trên một năm sử dụng gồm tài sản cố định như máy móc, nhà xưởng,… hoặc các loại tài sản vô hình như bản quyền phát minh,bằng sáng chế,…
Nguồn vốn được cấu thành từ nợ phải trả và vốn chủ sở hữu:
- Nợ phải trả chính là khoản thể hiện nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp với chủ nợ. Các khoản nợ này bao gồm nợ dài hạn và nợ ngắn hạn. Thông thường đó sẽ là các khoản phải trả người bán, thuế và các khoản phải nộp cho cơ quan nhà nước, tiền lương phải trả người lao động, nợ vay tín dụng, lãi ngân hàng,…
- Vốn chủ sở hữu gồm phần vốn góp từ phát hành cổ phiếu. Đó chính là vốn góp thực tế từ chủ sở hữu, vốn đầu tư, lợi nhuận giữ lại sau khi trừ thuế, các quỹ đầu tư phát triển,…
Như vậy để phân tích bảng cân đối kế toán trước hết người đọc phải phân loại được tài sản và nguồn vốn. Sau đó, tiến hành tính toán tỷ trọng các khoản mục chi tiết theo thời điểm, ghi chú lại các mục quan trọng với tỷ trọng lớn, biến động lớn ngay thời điểm báo cáo.
Để áp dụng cách đọc báo cáo tài chính hiệu quả, người đọc nên:
- Quan sát kỹ càng số dư tiền và các khoản tương đương tiền: Nếu công ty có quy mô lớn, có lãi lớn nhưng các khoản này thấp. Điều đó có nghĩa công ty đang bị thiếu hụt thanh khoản, chứng tỏ đây là một dòng tiền thiếu lành mạnh. Một tổ chức nên có số dư tiền mặt ít nhất 10% nợ ngắn hạn mới có khả năng đảm bảo thanh khoản tức thời.
- Quan sát nợ vay, lãi trả và hệ số nợ: Nếu mức vay nợ cao, đồng vốn sinh lời sẽ thấp. Doanh nghiệp có dư nợ cao sẽ phản ánh một hiện thực khắc nghiệt chính là quản trị doanh nghiệp thực sự kém hiệu quả dẫn đến doanh thu thấp. Tỷ lệ lợi nhuận trên vốn giảm làm cho hiệu quả mở rộng đầu tư thấp vì tiền lời được ưu tiên dùng cho trả nợ. Ngoài ra, một số doanh nghiệp muốn sử dụng đòn bẩy tài chính sẽ duy trì dư nợ cao, còn tùy vào chiến lược kinh doanh mà họ đang thực hiện.
- Phát hiện các dấu hiệu của sự mất cân đối tài chính: Những tài sản dài hạn sẽ được tài trợ bằng nguồn vốn dài hạn, nếu tài sản dài hạn mà lại được tiến hành tài trợ bởi vốn ngắn hạn thì bất hợp lý. Xu hướng biến động vốn lưu động thuần giảm dần và âm cho thấy sự mất cân bằng tài chính. Từ đó cho thấy công ty đang dùng nợ vay ngắn hạn để đầu tư vào tài sản dài hạn như mua thêm máy móc, nhà xưởng.
Đọc – phân tích báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh sẽ thể hiện được chính xác những nội dung quan trọng sau:
- Doanh thu: Đây chính là khoản thu được hình thành bởi những hoạt động kinh doanh trong kỳ của doanh nghiệp. Đây chính là phần doanh thu thuần về bán hàng cung cấp dịch vụ cùng với doanh thu từ các hoạt động tài chính.
- Thu nhập khác: Khoản thu này thông thường sẽ phát sinh từ hoạt động ngoài như thanh lý tài sản, nhượng bán tài sản cố định, thu tiền phạt do đối tác vi phạm hợp đồng,…
- Chi phí phát sinh trong kỳ: Có thể coi đây là khoản thể hiện tổng giá trị đã được chi ra, các khoản khấu trừ, phát sinh thêm nợ làm giảm vốn chủ sở hữu. Chi phí này thường chia thành hai loại là chi phí do hoạt động sản xuất, kinh doanh (bao gồm chi phí bán hàng, quản lý doanh nghiệp,…) và chi phí khác (bao gồm phí thanh lý, nhượng bán tài sản,…).
- Trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh thì lợi nhuận bằng doanh thu trừ chi phí.
Khi đọc báo cáo tài chính chúng ta cần phải hiểu rằng báo cáo sẽ trình bày chi tiết về hoạt động kinh doanh, hoạt động tài chính cũng những hoạt động khác. Trong đó bao gồm:
- Hoạt động kinh doanh thể hiện qua các khoản doanh thu thuần từ việc bán hàng và cung cấp dịch vụ, giá vốn hàng bán, các khoản lợi nhuận gộp phát sinh hay doanh thu từ hoạt động tài chính, chi phí phát sinh, biên lợi nhuận gộp…
- Hoạt động tài chính qua doanh thu tài chính (như lãi đầu tư, lãi chênh lệch tỷ giá, lãi tiền gửi,…) công với chi phí tài chính (lỗ đầu tư, lãi vay,…).
- Hoạt động khác để phản ánh tình hình hoạt động nằm ngoài hoạt động kinh doanh chủ chốt của doanh nghiệp. Thông thường khoản này sẽ chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong cơ cấu kinh doanh. Nó bao gồm thu nhập từ lãi thanh lý, bồi thường hợp đồng,… và chi phí được tiến do lỗ thanh lý, vi phạm hợp đồng,…
Ba khoản nói trên sẽ giúp người đọc báo cáo có thể xác định chính xác tổng lợi nhuận trước thuế bằng cách lấy doanh thu trừ chi phí. Sau đó, tiến hành trừ đi khoản trả thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ ra lợi nhuận sau thuế.
Như vậy để có thể đọc và tiến hành phân tích một bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, ta cần phải phân loại doanh thu và chi phí, sau đó tính toán chi tiết tỷ trọng so với tổng doanh thu và tổng chi phí, nếu có phát sinh sự thay đổi phải phản ánh kịp thời, ghi chú các mục có sự biến động lớn để có thể theo dõi.
Khi tiến hành đọc báo cáo cáo tài chính phát hiện báo cáo không thể hiện dòng tiền thu chi trong kỳ thì rất có khả năng lợi nhuận trên báo cáo đang bị thổi phồng hoặc che dấu do các nguyên tắc và quan điểm hạch toán kế toán. Cho nên chỉ dựa vào mỗi báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và thấy rằng doanh nghiệp có lãi thì chưa có gì đảm bảo rằng doanh nghiệp có tiền để trả nợ khi đáo hạn hoặc dùng để tái sản xuất.
Vì vậy trong quá trình đọc và phân tích chúng ta cần phải kết hợp so sánh và đánh giá giữa bảng cân đối kế toán cùng dữ liệu trong báo cáo lưu chuyển tiền tệ.
Đọc – phân tích báo cáo lưu chuyển tiền tệ
Báo cáo lưu chuyển tiền tệ cần được đọc và phân tích thật kỹ bởi vì qua đó mỗi chúng ta có thể xác định được thực chất doanh nghiệp thực sự kiếm được bao nhiêu tiền và chi ra bao nhiêu trong khoảng thời gian cụ thể.
Thực tế các khoản doanh thu cũng như lợi nhuận ghi trên báo cáo kết quả hoạt động sẽ được ghi nhận ngay khi nghiệp vụ phát sinh trong kỳ. Có những khoản tiền vốn từ lâu phải thu của khách hàng nhưng hiện vẫn chưa thực sự nhận được tiền, nên rõ ràng dòng tiền không hề tăng. Lúc này trên báo cáo sẽ thấy có phát sinh doanh thu và lợi nhuận nhưng thực chất doanh nghiệp chưa hề có dòng tiền vào.
Báo cáo lưu chuyển tiền tệ luôn thể hiện ba dòng tiền cơ bản:
- Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh: Đây chính là dòng tiền phát sinh do hoạt động thanh toán bởi nhà cung cấp, khách hàng, người lao động. Từ đó có thể tiến hành chi trả lãi, nộp thuế,… Thông thường dòng tiền này được lấy từ chính kết quả kinh doanh của tổ chức chứ không lấy từ huy động vốn hoặc vay nợ.
- Dòng tiền từ hoạt động đầu tư: Có thể hiểu đây chính là dòng tiền vào và ra liên quan trực tiếp đến việc mua sắm, thanh lý, đầu tư tài sản cố định cùng những tài sản dài hạn khác.
- Dòng tiền từ hoạt động tài chính: Đây chính là dòng tiền bắt nguồn từ việc tiến hành tăng/ giảm vốn chủ sở hữu thông qua hình thức nhận các khoản góp vốn mới, phát hành cổ phiếu, trả cổ tức,… Ngoài ra còn từ các khoản vay nợ, chi trả nợ gốc hoặc vay mới,…
Để sở hữu cách đọc báo cáo tài chính hiệu quả, ta cần lưu ý trên báo cáo lưu chuyển tiền tệ dữ liệu có thể âm hoặc dương. Đối với doanh nghiệp luôn có dòng tiền trả cổ tức đều đặn trong dài hạn chứng tỏ rằng tình hình tài chính của doanh nghiệp hiện đại lành mạnh, lợi nhuận công bố là thực tế. Nếu doanh nghiệp đang trong thời kỳ tăng trưởng có thể không trả cổ tức, hoặc đưa ra các chính sách phù hợp để chi trả cổ tức hợp lý để giải thích.
Các lưu ý để đọc hiểu báo cáo tài chính đúng cách
Thông thường báo cáo tài chính thường được công bố minh bạch trên website của công ty nên rất tiện để theo dõi. Các báo cáo tài chính này cũng thường được dùng cho hoạt động kiểm toán và thanh toán thuế hằng năm. Đối với những người muốn tự đọc và phân tích báo cáo tài chính thì cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Cách đọc báo cáo tài chính hiệu quả đó chính là nên so sánh dữ liệu ở từng thời điểm khác nhau để đánh giá xu hướng phát triển của doanh nghiệp.
- Người đọc nên so sánh với doanh nghiệp kinh doanh cùng lĩnh vực để có thể đánh giá lại điểm mạnh, yếu của tổ chức.
- Cùng với đó các con số trên bảng cân đối dường như cũng chỉ mang tính thời điểm và báo cáo kết quả chỉ mang tính thời kỳ.
Nếu trong quá trình đọc báo cáo tài chính, người đọc có nhiều thắc mắc cần phải liên hệ ngay với kế toán trưởng để xử lý nhanh chóng, chính xác và kịp thời nhất.
Việc nắm bắt các nội dung quan trọng, hiểu rõ bộ phận cấu thành nên một báo cáo tài chính sẽ giúp người đọc không chỉ thu thập được kiến thức kế toán cần thiết, trau dồi thêm nhiều hơn kinh nghiệm nghiệp vụ kế toán. Ngoài ra, dựa vào đó bản thân các nhà đầu tư cũng sẽ dựa vào đó để đánh giá và phân tích tình hình một doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt nhất. Cách đọc báo cáo tài chính sao cho chính xác, hiệu quả sẽ là đóng vai trò quan trọng trong mỗi quy trình quản lý của ban lãnh đạo các doanh nghiệp.
